Emtia piyasaları üzerine yılda iki kere rapor yayımlayan Dünya Bankası, 2022’nin ikinci raporunda 2023 kestirimlerini açıkladı. Dünya Bankası baş ekonomisti ve Beklentiler Kümesi Yöneticisi Ayhan Köse’nin rehberliğinde memleketler arası finans takımı tarafından hazırlanan raporda, global büyümede yavaşlamanın artmasının öngörüldüğüne dikkat çekildi.
Dünya Bankası’na nazaran iktisatta öngörülen bu yavaşlama, emtia fiyatlarının önümüzdeki iki yılda hafif düşüşler yaşamasına neden olacak. Birçok emtia fiyatının tepeden düşüşe geçmesinin ardında 24 Şubat 2022’de başlayan Ukrayna Savaşı bulunuyor. Raporda birinci örnek olarak brent petrol gösteriliyor.
Değişken güç fiyatları
Raporun 2022 değerlendirmelerinden dikkat çeken satırbaşları şöyle: “Enerji fiyatları, Ukrayna Savaşı sonrası inanılmaz derecede değişkenlik gösterdi. Brent petrol fiyatları, dolar bazında, Şubat 2022 ile Eylül 2022 ortasında yaklaşık yüzde 6 düştü, 2022’nin üçüncü çeyreğinde büyük bir çakılma yaşadı. Nedeni de 2023’te yaşanmasından korkulan küresel resesyon telaşı.”
“[2022’de] Birçok ülke kendi doğal gaz stoklarını oluşturmak için agresif siyasetler yürüttü. Bu yüzden de Avrupa’daki doğalgaz fiyatları, Ağustos 2022’de tarihin en yüksek noktasına ulaştı. Stokların dolması ve taleplerin azalması ise fiyatları düşüşe geçirdi. Birçok ülkenin doğalgaza karşı kömüre yönelmesi ise kömür fiyatlarının 2022’nin üçüncü çeyreğinde artışa geçmesini sağladı.”
Kıtlık korkusu geçti
“Enerji dışı eser fiyatları da 2022’nin üçüncü çeyreğinde yüzde 13 düştü. En büyük düşüş de Çin’de yaşanmasından kaygı edilen yavaşlamadan dolayı maden fiyatlarında yaşandı. Pahalı madenlerin fiyatları yüzde 9’luk düşüşü gördü.” “Tarımsal emtia fiyatları da tıpkı çeyrekte yüzde 11 azaldı. Ukrayna Savaşı’nın başlamasıyla küresel bir kıtlık korkusu çıksa da Ukrayna’dan besin ihracatının başlatılmasıyla bu kaygı yavaş yavaş sona erdi.”
Enerji fiyatları arka arda düşecek
Dünya Bankası uzmanları, işte bu noktada 2023 kestirimlerini şöyle sıralıyor: “2022’de yüzde 60’lık artışın akabinde güç fiyatlarının 2023’te yüzde 11 düşeceği öngörülüyor. 2024’te de yüzde 12 daha düşeceği düşünülüyor. Bunun iki nedeni var: 1) Global büyümedeki yavaşlama. 2) [Ev ve endüstride kullanılmamasından ötürü] Doğalgaza talebin az olacak olması.”
“2022’yi varil başı 100 dolarla kapatan brent petrol fiyatının 2023’te varil başı 92 dolar, 2024’te de 80 dolar olacağı iddia ediliyor. ABD doğalgazının fiyatının 2024 yılında geçtiğimiz 5 yılın ortalamasının iki katı, Avrupa doğalgaz fiyatının ise dört katı olması bekleniyor.”
Rapora nazaran maden fiyatlarında da düşüş yaşanacak. Dünya Bankası, oranın 2023’te yüzde 15 olduğunu varsayım ediyor ve ekliyor: “Maden fiyatları 2024’te tekrar stabilize olacak.”
Tarımda üç risk
Dünya Bankası benzeri sayıları ziraî emtia için de öngörüyor. “2024’te stabilize olması beklenen tarım eseri fiyatlarının 2023’te yüzde 5 düşmesi bekleniyor” denilen raporda, üç riske dikkat çekiliyor.
İlk risk, Ukrayna ya da Rusya’dan besin ihracatının yeni yılda savaştan ötürü bozulması… İkinci risk, güç fiyatlarındaki artış ya da güç tedariğinde yaşanabilecek mümkün aksamalar… Üçüncü risk de olumsuz hava şartlarının besin eserlerine ziyan verebilecek olması… 2023’ün La Nina’nın Dünya’yı üst üste etkileyeceği üçüncü yıl olacağına dikkat çeken Dünya Bankası, bilhassa Güney Amerika ve Güney Afrika’daki mahsullerde azalmalar yaşanmasından korkulduğuna dikkat çekti. İçecek dünyasında da durum biraz karışık… Rapora nazaran, kakao fiyatları 2022’nin üçüncü çeyreğinde yüzde 4 oranında inişe geçerken, çay fiyatları yükselişe geçti. Rapora nazaran, çay fiyatları 2022’yi yüzde 15’lik bir artışla kapattı. Çay fiyat endeksi 2021’ün üçüncü çeyreğinden yüzde 23 fazla olsa da çay tedariğinde 2022’de çeşitli düşünceler yaşandı. Rapora nazaran, Sri Lanka’daki çay üretimi 2022’nin birinci 6 ayında ülkedeki ekonomik ve politik tansiyonlardan ötürü yüzde 20 azaldı. Hindistan’daki çay tedariği de sellerden ötürü yüzde 6 düştü. Kuraklık da birçok Afrika ülkesindeki üretimi daralttı. Pekala ya 2023? Dünya Bankası, bu soruya şu yorumu yaptı: “Doğu Avrupa ve Orta Asya ülkelerindeki tüketimin azalacak olmasından ötürü çay fiyatlarında 2023’te yüzde 10’luk düşüş bekleniyor.”
Rus işgalinin global emtia piyasalarına verdiği darbeye dikkat çeken Dünya Bankası, savaş yüzünden Rusya’nın güç ve tahıl, Ukrayna’nın tahıl ve yağ tohumu ve Belarus’un gübre üretimi ve ihracatında aksamalar yaşadığını hatırlattı ve ekledi: “Tahıl fiyat endeksi 2023’te yüzde 6 oranında düşecek.”
“Gıda fiyatları, 2002’nin ikinci yarısında pik yapıp, geri döndü. Bu fiyatlar tekrar de son 5 yıla oranla hala çok yüksek. Ukrayna Savaşı’nın daha da kızışması ise 2023 ve 2024 besin fiyat iddialarını alt üst edebilir.”
Altın düşüşte, gümüş ‘ılıman’
Peki gümüş ve altın ne olacak? Rapora nazaran 2022’nin üçüncü çeyreğinde yüzde 8 düşen altın, 2023’te de yüzde 4’lük düşüş görecek. Nedeni de faiz artırımlarının bu yılda devam edecek olması gösteriliyor. Dünya Bankası’nın gümüşün 2023 fiyatı için “ılıman,” platinyum fiyatı için “sert” olacak tabiri kullanması da dikkat çekti.
Emre ERGÜL
