Umurcan GAGO (PwC Ortağı)
Ozan Cığızoğlu (PwC Strategy& Ortağı)
Geçen yüzyılın başında departman mağazacılığı birbirinden büsbütün farklı, fiziki eserleri tek bir çatı altında sunmaya başladığında kadim ticaret hayatı nasıl sarsıcı bir yenilikle karşı karşıya geldiyse, artık de satış mecralarının fiziki mekansal alandan dijitale taşınması ile finansal bölüm de misal bir yenilikle karşı karşıya. Bu değişimin ismi “gömülü finans”.
Modern finansal piyasaların düzenleyicileri açısından oyunun kuralları düne kadar aşikardı. Finansal piyasalarda faaliyet gösterecek olan kurumlar bir lisans alacaklar, lisansı olanlar, ayrıca alanlarda asla faaliyet göstermeyecekler, yalnızca kendilerine tanımlanan alanda, o alanın kurallarına nazaran faaliyet göstereceklerdi. Zira finansal hizmetlerle sair işlerin iç içe geçmesinin yarattığı sistemik riskler değerliye mal olmuş, global krizleri tetiklemişti. Hatta birden çok finansal hizmetin tek bir çatı altında verilmesi bile istenmeyen durumdu. Hakem muhakkak, saha aşikâr, oyunun kuralları aşikardı. Mahalleler görünmeyen duvarlarla ayrılmıştı. Adeta Kudüs’ün kadim kent tertibi üzere kimin hangi sokakta yaşayacağı ve iş yapacağı belirliydi baştan. Başlangıç yemeğinin tabağı farklı, ana yemeğin tabağı başkaydı. Kitapçı kitapçılık, züccaciyeci züccaciyecilik, kuyumcu kuyumculuk, bankacı bankacılık yapardı. Bunların tabi oldukları mesleksel kurallar da farklıydı, işyerleri de. Finansal düzenleyicilerin işi de bu nizamın bekçiliğini koruma ve müdafaa etmek idi.
Finansal bölüm değerli bir yenilikle karşı karşıya
Ama bu nizam teknolojinin tetiklediği “yıkıcı yenilik”ler ile şimdilerde kıymetli bir değişime zorlanıyor. Geçen yüzyılın başında departman mağazacılığı birbirinden büsbütün farklı, fiziki eserleri tek bir çatı altında sunmaya başladığında kadim ticaret hayatı nasıl sarsıcı bir yenilikle karşı karşıya geldiyse, artık de satış mecralarının fiziki mekansal alandan dijitale taşınması ile finansal bölüm de emsal bir yenilikle karşı karşıya. Bu değişimin ismi “gömülü finans”.
“Gömülü finans” kısaca bir finansal kurum aracılığıyla sunulan finansal hizmetlerin finansal olmayan bir kuruluşun eser ve hizmet süreçlerine entegrasyonu olarak tanımlanabilir. Temelinde fiziki olarak çeşitli mağazalarda eser finansmanının kredi ile sağlanması vb. hallerde uzun müddettir hayatımızda olan bir husus olsa da dijital kanallardaki hizmetlerin bir modülü olarak finansal hizmetlerin sunulması hayatımıza yeni giren bir kavram. Böylece müşteriler hizmet aldıkları ana platformdan (dükkan-mağaza) hiç ayrılmadan ilgili finansal eserleri de bu platformların bir modülü olarak kullanabilir hale geliyor.
Gömülü sigorta hizmetlerinin çeşitliliği artacak
Gömülü finans hizmetlerinde en önemli dört alanın öne çıktığını söylemek mümkün. Gömülü ödeme hizmetlerine e-ticaret firmalarındaki cüzdanlar, uygulama içi ödemeler ve oyun içi satın alımlar sunulması örnek olarak gösterilebilir. E-ticaret sitelerinde bankalar ve fintechler tarafından sunulan “Şimdi Al, Sonra Öde” (ŞASÖ) hizmetleri ve alışveriş sırasında sağlanan çeşitli krediler ise gömülü kredi/finansman hizmeti örnekleri ortasında yer alıyor. Seyahat platformlarından bilet alımı esnasında seyahat sigortası sunulması ve e-ticaret firmalarında cep telefonu yanında cep telefonu kaskosu da sunulması üzere gömülü sigorta hizmetlerinin hacim ve çeşitliliğinde yeni oyuncuların da pazara girmesine paralel olarak artış bekleniyor. Kimi ödeme uygulamalarında parçalı/küsüratlı menkul değer alımı ve ödemelerden kalan küsuratların yatırıma dönüştürülmesi üzere gömülü yatırım hizmetleri ise şimdi emekleme etabında denebilir.
OpenPayd’in (2021) raporuna nazaran Avrupalı finansal olmayan şirketlerin %95’i beş yıl içinde gömülü finans hizmetleri sunmayı planlıyorlar. PwC Strategy& Retail Banking Monitor (2022) raporuna nazaran gömülü finansın 2030 yılında bankacılık dalının gelir havuzunun yaklaşık olarak %15’ini oluşturması, gömülü finans hizmetlerinin küresel seviyede toplam hissesinin %49’unun ise e-ticaret ve perakende satış kaynaklı olacağı iddia edilmekte.
Türkiye’de de gömülü finans hizmetlerinin büyük bir potansiyel vadettiğini söylemek mümkün. PwC Strategy& tarafından 15 ülkede yapılan Ödemeler ve Açık Bankacılık raporuna nazaran Türkiye’de tüketicilerin %72’si banka dışı kurumlardan bankacılık hizmeti almaya açık olduklarını lisana getirmiş.
Müşteri beklentilerindeki ve iş modellerindeki değişimler, teknolojideki ilerlemeler ve finansal hizmetleri liberalleştiren Açık Bankacılık üzere başka gelişmelerin de tesiri ile gömülü finansın finansal bölümdeki ehemmiyeti artıyor, çeşitlenmesi ve kullanım alanlarının artması ise kaçınılmaz görünüyor. Bankacılık dışı kurumların bankacılık gelir havuzuna göz dikmesi ile birlikte bankalar için de ekosistem bankacılığı yahut süperuygulama üzere farklı stratejik seçenekler ön plana çıkıyor. Bunun global manada birçok başarılı örneği bulunuyor. Böylelikle bugüne dek banka yahut varlık yöneticisi olarak bilinen kurumlar kendilerini fintech ve teknoloji şirketi olarak yine tanımlıyorlar.
Hukuki-sistematik riskler nasıl düzenlenecek?
Peki finansal olmayan kurumların finansal eserler sunmaya başladığı, yani eskinin kitapçı, züccaciyecisinin finansçılık, finansçının ise mal yahut finansal olmayan hizmetler sağlamaya başladığı ve ‘asli iş-yan iş’ ayrımının da imkansızlaştığı bu yeni nizamın barındırdığı hukuki-sistematik riskler nasıl düzenlenecek? Herkes finansal kurum lisansı mı almak zorunda olacak, yoksa finansal kurum lisansı sahipliği manasını mı yitirecek? Finansal lisansın tabiatı itibariyle sağladığı oligopolistik yapı büsbütün yıkılırsa, o vakit lisansa tabi ve münasebetiyle bunun yükü altındaki kurumlar lisans bırakmak istemeyecekler mi? Her kurumun finansal kurum lisansına sahip olması kaçınılamayacak bir mecburilik halini alacaksa, rekabet hukuku alanında ne üzere tedbirler alınacak, siber güvenlik riski sorunu nasıl çözülecek? Üstelik bu sorular yalnızca finansal düzenleyicilerin sorunu de değil. İnsanlığın finansal kesime dair bugüne dek edindiği ders şu idi: Finansal hizmet sağlayıcılarının lisanslı olmaları elzemdir.
Kısa ve orta vadede bunun değişmesi çok muhtemel görünmüyor. Halihazırda bulunmuş olan tahlil “iş ortaklığı”, yani birlikte çalışma modeli, olarak karşımıza çıkıyor. Düzenleyiciler düzenlemeleri bu işbirliğine imkan sağlayacak formda reforme ediyorlar. Bu modelde gömülü finans hizmeti için altyapı sağlayan bir finansal kuruluş ile müşteriye kendi arayüzüyle direkt mal yahut hizmet sağlayan işletme ortasındaki bir paydaşlık alakası kelam konusu. Müşteriler her ikisinin de müşterisi konumundalar. Hiç kuşkusuz bu modelde finansal olan ve olmayan işler ortasındaki ayrım bulanıklaşıyor. Finansal düzenleyicilerin işleri de zorlaşıyor. Bu formülün ne kadar sürdürülebilir olduğunu elbette vakit gösterecek.
Gömülü finans ile finansal regülasyon mimarisi sarsıcı bir değişim yaşayacak
Kimilerinin beklentisi, finansal olmayan kuruluşların da finansal kurum lisansını almasını sağlayacak biçimde düzenlemelerin değişmesi tarafında. Yani çabucak herkesin bir gün finansal kurum haline gelmesi. Bu pratik olarak sağlanması çok güç distopik bir yeni nizamı tabir ediyor. Üstelik finansal faaliyetlerin her birinin birbirinden başka finansal düzenleyicilere tabi olduğu Türkiye üzere ülkelerde, bu modelin daha da çok katmanlı bir zorluk yaratacağı aşikar.
Ekonomik ve teknolojik gelişmeleri takip etmek durumunda olan hukuk kurallarının, gelecekte nasıl bir finansal regülasyon mimarisine evrilerek katalizör vazifesini ifa edebileceğini daima birlikte göreceğiz. Bugünden bu mimarinin nasıl olacağını öngörebilmek güç. Ancak gömülü finans ile birlikte finansal dal açısından finansal regülasyon mimarisinin sarsıcı bir değişimi yaşamak zorunda kalacağı pek net bir biçimde öngörülebiliyor.
Bildiğimiz kurumlar bildiğimiz hallerinden çıkıp kendilerini tekrar tanımlayacaklar muhtemelen. Ve finansal düzenleyiciler bildikleri kural defterlerini tekrar yazmak durumunda kalacaklar.
