2007 yılında Nokia’nın tam 900 milyon kullanıcısı vardı. Şirket, pazarı o kadar domine ediyordu ki, Forbes mecmuasında, “Cep telefonu hükümdarını yakalayabilecek biri var mı?” diye bir tahlil yayınlanmıştı. Birebir yıl, Apple iPhone’u tanıttı.
16 yıl ve 1.2 milyar kullanıcıya ulaştıktan sonra, Fin şirketinin iPhone tarafından nasıl gafil avlandığının öyküsünü hepimiz biliyoruz. Nokia, Steve Jobs’un vizyonu ve tasarım dahisi Jony Ive’la gayret edecek kâfi software aklına sahip değildi.
Çok dokunuşlu ve tam ekran özelliklerinden oluşan ön cephesi, Apple’ın tek avantajı değildi kuşkusuz. Apple, daha iPhone satışa çıkmadığı periyotta bile, software ve üretim hususlarında Nokia’ya üstünlük sağlıyordu. Apple, o günlerde, Çin ve onun imalat dalı üzerine değerli bir kumar oynuyordu.
Aradaki bağ kopmaz
Tedarik zinciri araştırmacısı Kevin O’Marah, 2007 yılı ortasında, Apple’ın sıfırdan dünyanın en uygun kurumsal şirketlerinin tedarik zincirlerinin sıralandığı “Top 25” listesinde ikinci sıraya oturduğunda nasıl şaşırdığını bugünmüş üzere hatırlıyor. O’Marah, “Herkes şok olmuştu” diyor.
Sonraki 7 yılda da Apple birebir listede birinciliği korudu. Şirket hem kendisini jeopolitik tansiyonların ortasına yerleştirmiş hem de dünyanın en pahalı şirketi olmuştu. Herkes, “Apple üretimi Çin’e ‘outsource’ ediyor” diye düşünürken; O’Marah bunun bu türlü olmadığını fark edenler ortasındaydı. O’Marah’a nazaran Apple, şirketin tüm servetini/geleceğini Çin’e bağladığı karışık bir tedarik ve üretim merkezi kurmaya başlıyordu. Ve bu bağ, o denli kolay kolay da çözülecek üzere değildi…
Sonraki 15 yılda, Apple üst seviye üretim mühendisleriyle dizayncılarını Çin’e gönderdi ve fabrikalarda aylarca kalmasını sağladı. Apple çalışanları üretimin her safhasını tüm ayrıntılarıyla öğreniyordu. Tıpkı Apple kendisine özel aygıtlar üretmek için milyarlarca dolar harcadı. Bu uğurda şirketi de ülkeyi (Çin) de dönüştürdüler. O’Marah bu mevzuyla ilgili, “Çin’in bugün sahip olduğu teknolojik yeterlilik, Apple’ı da içine alan mahallî üretim liderliğinden kaynaklanmıyor. O teknolojik yeterlilik, Apple eserinin oraya gitmesiyle sağlandı” diyor.
Samsung, Çin’den çıktı
İşte tüm bu operasyonlar, gösterişsiz bir karakter olan Operasyon Müdürü Tim Cook’un, CEO’luk vazifesini 2011’de Steve Jobs’un devralmasına neden oldu. Zira, Apple’ın üretimini ABD’den Çin’e taşıyan Cook’tu.
Hoş, bu muvaffakiyet öyküsü, Apple’ın en büyük kırılganlığına da neden oldu: Bağımsızlığını tek bir ülkeye, Çin’e, gitgide otoriter olan Lider Şi Cinping’in ülkesine bağlamıştı…
Şu anda iPhone, Airpod, Mac ve iPad’lerin yüzde 95’i, Apple’ın toplam gelirinin beşte birini kazandığı Çin’de üretiliyor. (Apple’ın geçen yılki toplam karı 74 milyar dolardı.)
Apple’ın en büyük rakibi Samsung, Çin’deki üretimini 2019’da durdurdu. Meğer Apple, Washington ile Pekin ortasındaki rekabetin arttığı yıllarda bile Çin’e yatırımlarını artırıyordu.
Stok malları ‘asıl bela’
Cook, bugünlerde yatırımcılar ve ABD’li siyasetçilerin “Çin’den ayrıl. Üretimi Vietnam ve Hindistan’a çek” baskısını yaşıyor. Apple bu tezlerle ilgili şimdi bir açıklama yapmazken; ortalarında eski Apple çalışanlarının da olduğu 25 ünlü tedarik zinciri uzmanıyla yapılan röportajlar şunu gösterdi: “Apple’ın [Çin’den] çıkmak için çok çok az nedeni var. Hele ki, kısa vadede çıkmak için hiçbir nedeni yok.”
Üretimini Çin’e teslim eden birinci bilgisayar şirketi Apple değil. Cook, şirkete operasyon müdürü atandığı 1998 yılında, HP ve Compaq zati Çin’deydi. Apple’ın farkı, fırsatları en yeterli formda değerlendirmesiydi. Eserleri özel tasarım olmayan kesimleri birleştirip üreteceğine, özel kesimler tasarladı ve üretti.
2007 yılı tedarik zinciri listesine bakarsanız, P&G, Toyota ve Walmart’ın, Apple’ın iki katı olduğunu görürsünüz. Lakin envanter tedavül suratına bakarsanız, fark edersiniz ki, Apple kendi ligini çoktan oluşturmuştu. Zira Cook, stoktaki malları “asıl bela” olarak görüyordu. Ona nazaran, elektronik eşyalar da süt eserleri üzereydi, rafta durdukça bozulurdu! Sonuçlar da onu haklı çıkarıyordu… Apple’ın artık Nokia’dan 2.5 kat, Coca-Cola’dan da 12 kat daha uygun envanter dönüşü vardı.
En büyük alternatifler Hindistan, Vietnam
Apple, 2008 yılında “yekpare,” yani çok kesimden oluşan değil, tek modül olan dizüstü bilgisayar MacBook Pro’yu üretti. Bunu yaparken, tanesi binlerce dolar olan CNC aygıtlarını kullandılar. Üç eski Apple çalışanının anlattığına nazaran şirket, Steve Jobs’un “notebook üretiminde yeni yol bulduk” dediği seri üretim için tam 10 bin CNC aygıtı satın aldı.
Üç çalışandan biri bakın ne diyor: “O devir dünyada bu kadar CNC aygıtı yoktu. 2009 prestijiyle katlanarak büyüdük. Günde 10 bin modül üretmeyle başladık. Sonra 100 bin… Sonra 500 bin… Sonra 1 milyon. Anlayacağınız üzere, para konu bahis değildi.”
Bloomberg’e nazaran, Çin bugün akıllı telefon imalat pazarının yüzde 70’ine sahip. 2021’de ülkedeki ISO 9001 evraklı tedarikçi şirket sayısı 426 bin 716’ydı. Farkı daha güzel anlamak şunu söylemek gerekir: ISO 9001’li şirket sayısı Hindistan’da 36 bin 505, ABD’de 25 bin 561’di. Bu sistem de küresel iktisadın yine şekillenmesini sağladı.
Apple, bugün Çin’de 14 bin şahsa istihdam sağlıyor. Pekala, Çin’e yeni rakip çıkabilir mi? Bu ülke, İngilizce konuşulan ve Çin üzere jeopolitik riskler içermeyen Hindistan olabilir. Çin’e göre fiyatların yarı yarıya olduğu Vietnam da bir başka alternatif.
Bloomberg analisti Woo-Jin Ho’ya nazaran Apple, üretiminin yüzde 10’unu, tahminen de 20’sini 2030 yılı üzere Çin dışına taşıyabilir. Ho, Apple-Çin bağıyla ilgili şu özeti yaptı: “Çin’deki akıllı telefon merkezlerinin sağladığı ortama bakar mısınız? Onların sunduğunun birebirini kim verecek, ben de bilmiyorum.”
