Emre ERGÜL
El Nino… Türkçesi “Yaramaz (erkek) çocuk…” Pasifik Okyanusu’nda suların ısınmasıyla, önce okyanuslara kıyısı olan ülkelerde, ardından dünya genelinde sıcaklıkların artmasına neden olan hava olayı… 2 ila 7 yılda bir meydana geliyor. Genelde 9 ila 12 ay sürüyor. Geçen yılın haziran ayında başladı, bu yılın nisanında sona erdi.
“ABD, en kuvvetli kasırga sezonuna hazırlanıyor”
La Nina… Türkçesi “Hırçın (kız) çocuk…” O da El Nino dönemi sonrası okyanus sularının soğumasıyla, önce okyanuslara kıyısı olan ülkelerde, ardından dünya genelinde sıcaklıkların düşmesine neden olan hava olayı… ABD Ulusal Okyanus ve Atmosfer İdaresi’ne (NOAA) göre dünya, yazın sonunda La Nina dönemine giriyor. Hal böyle olunca da Amerikan basınında “ABD, en kuvvetli kasırga sezonuna hazırlanıyor” manşetleri atılmaya başlandı.
“Güney Yarımküre’nin alacağı darbe telafi edilemeyecek”
Ekonomi basınının gündemi ise şu soru: “El Nino’dan La Nina’ya geçiş, global ekonomiyi nasıl etkiler?” EuroMonitor International, “Emtia Piyasası Görünümü 2024: Baskılar Hafifledi, Ancak Jeopolitik Alevlenmeler Piyasa Oynaklığını Artırıyor” başlıklı raporunda bu yılın ikinci yarısı için dünyayı uyardı.
Londra merkezli 52 yıllık pazar araştırma şirketi, El Nino’dan La Nina’ya geçişte üç emtia ürünündeki baskıya dikkat çekiyor: “Şeker, pirinç, kakao.” Emtia uzmanı Haluk İzzet Mutlu da buğday, mısır, arpa ve soya gibi tahıl emtialarında fiyat artışı yaşanacağını tahmin ediyor. DÜNYA’ya konuşan Mutlu, La Nina etkisini şöyle özetledi: “Güney Amerika’daki ekim alanlarında sıkıntı var. El Nino döneminde aşırı yağışlardan ekim yapılamadı. Normalde emtia piyasasında Kuzey Yarımküre ile Güney Yarımküre birbirini destekler.
Bu yıl, El Nino’nun Kuzey Yarımküre’ye vurduğu darbeyi, Güney Yarımküre’deki hasatlar karşılamıştı. Ancak Güney Amerika’daki ekim krizi, Güney Yarımküre’deki rekolte dönemi olan Ocak 2025’te baş gösterecek. El Nino’dan yara alarak çıkan Kuzey Yarımküre, Güney Yarımküre’nin La Nina’dan aldığı darbeleri karşılayamayacak. Hatta, Kuzey’de işler iyi gitse bile, La Nina etkisi 2024’ün sonbaharında fiyatlara yansıyacak. Rusya-Ukrayna Savaşı da sürüyor, üretim hâlâ sıkıntılı. Sonbahardan itibaren enflasyonla mücadele eden ülkeler açısından sıkıntılı bir döneme girilecek.”
ABD raporuna göre, Türkiye’de büyük üretim kaybı olmayacak
En merak edilen sorulardan biri de La Nina’nın Türkiye’yi etkileyip etkilemeyeceği… Boğaziçi Üniversitesi’nden Prof. Dr. Levent Kurnaz’a göre, “La Nina’nın Türkiye’ye yağışlar açısından çok şiddetli bir etkisi olmayacak.” Kurnaz, “İstanbul’a her zaman kar yağabilir.
La Lina bu ihtimali biraz daha artırır” diyor. Aynı üniversiteden Dr. Tufan Turp da Türkiye’de El Nino ve La Nina etkilerinin Pasifik Adaları, Okyanusya, Avustralya, Güney ve Kuzey Amerika ile Asya’daki kadar belirgin olmadığını düşünüyor: “Türkiye özelinde net biçimde değerlendirme yapmak doğru olmayabilir. Bu hava olaylarının Türkiye’deki etkileri küresel ölçekteki etkilerle benzerlik gösterse de daha azdır. Tutarlı öngörüde bulunmak zor.”
Emtia uzmanı Haluk İzzet Mutlu da ABD Tarım Enstitüsü’nün son raporuna dikkat çekiyor: “Raporun Türkiye bölümünde yılın ikinci yarısı için kötü bir şey yok. Çok büyük bir üretim kaybı olacağına dair bir ibare yok. Hoş bizde üretim açığı hep var. Sorun olmayacak denmesi, ithalat yapmayacağımız anlamına gelmiyor. Belki de daha fazla ithalata gerek olmayacak diye okumak lazım.”
EuroMonitor International’ın 2024 emtia raporundaki öngörüleri şöyle:
-Petrol piyasalarındaki yüksek dalgalanma nedeniyle doğalgaz fiyatları düşüş eğiliminde olacak.
-Küresel elektrikli araç tescil sayısının 2024 yılında yüzde 17.5 oranında artması bekleniyor.
-Metal fiyatları 2024’ün ikinci çeyreğinde toparlandı. Görünüm ılımlı olmaya devam edecek. Büyük ekonomilerde beklenen faiz indirimlerinin yavaşlaması ve imalat sektöründeki zayıf büyüme göz önüne alındığında, endüstriyel metallerin sonraki fiyat gidişatı belirsizliğini koruyor.
-Arz oynaklığı ve artan spekülatif talep göz önüne alındığında bakır fiyatlarının 2024’te ortalamadan daha yüksek olması bekleniyor. Üretim kesintilerinin arzı tehdit etmesi nedeniyle 2025’te meydana gelmesi beklenen potansiyel bakır arz kıtlığı fiyatlandırılıyor.
“İklim cehenneminden çıkış yapmamız gerekiyor”
Birleşmiş Milletler Genel Sekreteri Antonio Guterres, “Dünya Çevre Günü” vesilesiyle New York’ta konuştu: “Gezegen insanlara mesaj vermeye çalışıyor ancak mesaj duyulmuyor. Küresel ısınma artıyor ve gerçekle yüzleşme zamanı. İklim konusunda tehlike de biziz, çözüm de. Gezegenle Rus ruleti oynuyoruz. İklim cehenneminden çıkış yapmamız gerekiyor ve direksiyonun kontrolü bizde.
Dünyanın en zengin yüzde 1’lik kesimi, tüm insanoğlunun ürettiği salımın 3’te 2’sini üretiyor. İklim krizi de aşırı olayları tetikliyor. Hayatlar mahvoluyor, ekonomiler vuruluyor ve sağlık baltalanıyor. Fosil yakıt endüstrisi, iklim krizinin mafya babasıdır. Tüm ülkelere fosil yakıt şirketlerine yönelik reklamlarını yasaklama çağrısında bulunuyorum.”
“ABD seçimleri öncesi emtia fiyatı reel değildir”
Emtia uzmanı Haluk İzzet Mutlu’nun dikkat çektiği bir diğer nokta da La Nina döneminin 5 Kasım’daki ABD Başkanlık seçimlerine denk gelmesi: “ABD enflasyonla mücadele eden bir ülke ve seçimlere gidiyor. Bakın, benzin satıyorlar! Yani hammaddenin değil, son kullanıcı ürününü ucuzlatmaya çalışıyorlar. Tahıl emtialarında da önümüzdeki aylarda oynaklıklar olacak. ABD müdahale edecektir. Seçim öncesi emtia fiyatları reel değil, müdahale edilmiş fiyatlardır.”
Türkiye, temmuzda kavrulacak
Arama motoru Yandex’in Meteoroloji Departmanı, 4 Haziran’da “2024 yazı Türkiye’de nasıl geçecek?” başlıklı bir öngörü raporu yayınladı. Yapay zekâ merkezli hava durumu merkezi Meteum’un geniş yer ayırdığı rapora göre, “Bu yaz Türkiye rekorlar kıran sıcaklar yaşayabilir.” İşte tahminler:
-Ankara, İstanbul, İzmir, Bursa, Konya, Antalya ve birçok ilde iklim normallerin üzerinde olacak, Geçen yılki sıcaklıkların ciddi oranda üzerinde sıcaklık artışları bekleniyor. Ayrıca ülkenin batı ve orta kesimlerinin tamamında geçen yıla göre daha kuru hava bekleniyor.
-2023’te İzmir gibi bazı kentlerin asırlık sıcaklık rekorlarını kırdığı göz önüne alındığında, bu yaz da benzer bir durumun yaşanması beklenebilir.
-Temmuz en sıcak ay olacak. Sahra Çölü’nden esen sıcak rüzgârların yeniden sıcak kuru hava getirmesi bekleniyor.
-Haziran ayında batı ve orta bölgelerde çok yıllı ortalamalara ve geçen yılın rakamlarına göre daha yoğun ısınma bekleniyor. Ankara’da ortalama hava sıcaklığı 20.9 derece, İstanbul’da 22.7 derece, İzmir’de ise 25.9 derece olacak.
-Türkiye’nin en büyük üç şehrinde yıllık ortalama sıcaklıklar aşılacak. Geçen yılın rakamlarıyla arasındaki fark çok daha anlamlı: Başkent için +2.3 derece, İstanbul için +1.6 derece, İzmir için +2.1 derece…
Haziran, sıcak ve az yağışlı
-Türkiye’nin büyük bölümünde alışılmadık derecede sıcak ve az yağışlı bir haziran ayı yaşanacak. Bu yaz 2023 yılıyla karşılaştırıldığında, İzmir’de yağışlarda önemli bir azalma olacak: Geçen yılki tarihi rekor olan 101 mm’den bu yıl 20 mm’ye düşmesi bekleniyor. Ayrıca Ankara’da (80 mm yerine 39 mm) ve Doğu ve Güneydoğu Anadolu hariç yurt genelinde Haziran 2023’e göre daha az yağış görülecek.
-Temmuz ayında anormal sıcaklıklar Türkiye’nin büyük bölümünde devam edecek; 2024’ün en sıcak dönemi olacak. Ankara’da aylık ortalama sıcaklık potansiyel olarak 24.8 dereceye (iklim normuna göre +1.2 derece), İstanbul’da ise 25 dereceye ulaşabilir.
Ağustos daha serin olacak
– Ağustosta Muğla-Antalya şeridinde gözle görülür “anormallikler” bekleniyor. Örneğin Antalya’da Ağustos 2024 (29.3 derece), 2023 sezonuna göre 0.7 derece daha sıcak olacak.
-Türkiye’nin geri kalanı için ise son yaz ayı tam tersine daha serin geçecek. Ankara’da 24.8 derece, İstanbul’da 25.3 derece, İzmir’de ise 28.6 derece sıcaklık bekleniyor. Ayrıca Karadeniz’in kuzeydoğu kıyılarına da bir yıl öncesine göre çok daha fazla yağış yağması bekleniyor. Genel olarak Türkiye genelinde yağışlar geçen yılki seviyesinde ve iklim normlarında kalacak.
-2024 yazı Türkiye genelinde alışılmadık derecede sıcak, Akdeniz, Ege ve Marmara bölgelerinin yanısıra İç Anadolu için de kurak geçecek.
